Küçük Hafif Silahlar

[Jöntürk]

Soğuk Savaş döneminin sona ermesiyle birlikte, klasik askeri tehdidin yerini; başta uluslararası terörizm olmak üzere, mikro milliyetçilik, her türlü silahın kontrolsüz olarak yayılması, kökten dincilik, organize suçlar, uyuşturucu madde kaçakçılığı gibi çok yönlü riskler ve asimetrik tehditler almıştır.

Bu tehditler içerisinde küçük ve hafif silahlar; uluslararası ve ulusal boyutta insan güvenliğini tehdit eden en büyük tehlikelerden biri olarak değerlendirilmektedir. Küçük ve Hafif silahların kolay elde edilebilmesi ve çatışma bölgeleri arasındaki serbest dolaşımı uluslararası terörizmi ve bölgesel anlaşmazlıkları artırmaktadır.

Son on yılda yaklaşık olarak 4 milyon insanın KHS’lerin kullanıldığı çatışmalarda hayatını kaybettiği ve bu kayıplardan 90% nın sivil olduğu, bu kayıpların % 80’ini ise kadın ve çocukların oluşturduğu bilinmektedir.

Bu durum; KHS’lerin kontrol altına alınması ve serbest dolaşımının yasaklanmasının sağlanmasına yönelik tedbirler alınması zorunluluğunu ortaya koymaktadır.

a. KHS’nin Tanımı:

AGİT küçük ve hafif silahlar belgesine göre KHS şu şekilde tanımlanmaktadır.

Küçük silahlar, silahlı ve güvenlik kuvvetleri mensupları tarafından kullanılmak üzere tasarlandıkları için geniş bir şekilde kategorize edilmiştir. bunlar,tabancaları ve kendinden dolan tabancaları;namlusu yivli tüfekleri ve karabinaları(kısa tüfek); hafif makinalı tüfekleri; saldırı tüfeklerini kapsar.

Hafif silahlar ise; ağır makinalı tüfekleri elle tutulan namlu-altı ve monte edilmiş bomba atarları; elle taşınır uçaksavar toplarını; elle taşınır tanksavar toplarını; geri tepmesiz tüfekleri; tanksavar füzeleri ve roket sistemlerinin taşınabilir lançerlerini; uçaksavar füze sistemlerinin taşınabilir lançerlerini ve 100 mm’den daha düşük kalibreli havanları kapsamaktadır.
b. KHS’nın Kontrolsuz Yayılmasının Politik ve Ekonomik Sonuçları

Yaklaşık olarak 500 milyon KHS’nin yasadışı yollarla ticaretinin yapıldığı Birleşmiş Milletler raporlarda yer almaktadır.

Yıllık ticaret hacmi 3 milyar ABD doları olarak tahmin edilen ve 95 ülkede 600’e yakın fabrikada üretilen Küçük ve Hafif Silahlar, halen dünyanın çeşitli bölgelerinde devam eden çatışmalarda kullanılmakta ve milyonlarca silahın bir çoğu, bir çatışmadan diğerine el değiştirmektedir. Elbette Küçük ve Hafif Silahlar, kullanıldıkları bölgelerdeki çatışmaları kendi kendilerine yaratmıyorlar ancak, bu silahların aşırı ve dengesiz yığılmaları, devam eden çatışmaların süresinin uzamasına ve tehlikeli boyutlara ulaşmasına sebep olmaktadır.

c. Küçük Ve Hafif Silâhların Yayılmasının Önlenmesine İlişkin Uluslar Arası Platformlarda Yürütülen Çalışmalar.

Başta Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilâtı (AGİT), Birleşmiş Milletler (BM) ve Güneydoğu Avrupa İstikrar Paktı (GAİP) olmak üzere ayrı uluslar arası platformlarda yürütülmektedir. Türkiye, KHS’lerin yayılmasının önlenmesi konusunda, BM, AGİT ve GAİP bünyesinde yürütülen faaliyetlere aktif olarak katılmaktadır. Bu kapsamda Türkiye, son bir yılda yasa dışı yollardan ele geçen 9423 adet KHS’leri imha etmiştir.

(1) AGİT bünyesinde yapılan çalışmalar;

AGİT İstanbul zirvesinde yayımlanan “Güvenlik Şartı”nda; Küçük ve Hafif Silahların, çatışma bölgelerine kontrolsüzce aktarılması ve sorunlu bölgelerde aşırı birikimini engellemek maksadıyla; bu silahların yasadışı ticaretinin önlenmesine yönelik bir çalışmanın başlatılması kararlaştırılmıştır. bunun üzerine, 100 mm.den daha küçük çaplı küçük ve hafif silahların yasadışı transferlerine mani olmayı amaçlayan ve konuya ilişkin norm, prensip ve tedbirleri içeren Küçük ve Hafif Silahlar konusundaki AGİT Belgesi, 27-28 Kasım 2000’de Viyana’da icra edilen AGİT Bakanlar Kurulu’nda kabul edilmiştir.

(2) BM bünyesinde yapılan çalışmalar;

BM bünyesinde yürütülen Sınır Aşan Örgütlü Suçlarla Mücadele Sözleşmesi’ne Ek Ateşli Silâhlar Protokolü müzakerelerinde Türkiye; ateşli silah parçaları ile mühimmatın işaretlenmesinin ve tahrip maddelerinin yasadışı üretim ve ticaretinin engellenmesinin önemine dikkat çekerek, bu hususların da protokolde yer alması için çaba sarf etmiştir. Çalışmalar neticesinde, ateşli silahlar ve bunların mühimmatı konusunda düzenlemeler yapılması yönünde görüş birliği sağlanabilmiş ancak el bombaları ile mayınlar bu protokol kapsamında yer almamıştır. Protokol, 28 Haziran 2002 tarihinde Türkiye tarafından imzalanmış ve onay süreci devam etmektedir.

(3) Güney Doğu İstikrar Paktı Bünyesinde Yapılan Çalışmalar;

27-28 Kasım 2001 tarihinde Budapeşte’de yapılan; “Güneydoğu Avrupa İstikrar Paktı (GAİP) Üçüncü Çalışma Masası Toplantısı”nda kabul edilen “Güneydoğu Avrupa İstikrar Paktı (GAİP) Bölgesel Uygulama Planı”na Türkiye’nin de gayretleri ile, “KHS’ler ile birlikte bunların mühimmatı ve bu silahlarla birlikte kullanılan materyallerin kontrolünün etkinleştirilmesi” hususu da dahil edilmiştir.